-
به هنگام ماه رمضان غالباً به اجبار تغييراتي در خواب و بيداري اکثر افراد پيدا مي‌شود، لذا توصيه مي‌شود که ساعات خواب طوري تنظيم شود که فرد دچار کم‌خوابي آزار دهنده يا پرخوابي زيان‌بخش نشود، تغييراتي که در هورمون‌ها در ساعات مختلف شبانه‌روز ايجاد مي‌شود، اقتضا مي‌کند انسان شب‌ها زودتر بخوابند و صبح‌ها زودتر برخيزند و در فاصله طلوع سپيده صبح تا هنگام طلوع آفتاب نخوابند.
سردرد علل مختلفي دارد. در بعضي از افراد، گرسنگي طولاني مدت در صورت وجود علل زمينه‌اي باعث تشديد سردرد مي‌شود. افراد دچار ميگرن نيز در اين ماه از افزايش حملات سردرد شکايت مي‌کنند.
سردرد يکي از بيماري‌هاي شايع در دنياست که هزينه‌هاي بسياري براي درمان آن صرف مي‌شود.
اين امر در ماه رمضان به خصوص در فصل تابستان که روزهاي طولاني است و روزه‌داران ساعت بيش‌تري را گرسنه مي‌مانند، حائز اهميت است.
مهم‌ترين علل افزايش سردرد در طول روزه‌داري از ديدگاه طب جديد
۱- کمبود خواب و استراحت
۲- کاهش قند خون در طول روزه‌داري
۳- کم شدن مصرف کافئين توسط افراد
۴- کاهش مصرف سيگار و تنباکو
۵- کم آبي
۶- کم‌خوني
اما از ديدگاه طب سنتي علاوه بر موارد فوق مشکلات دستگاه گوارش و معده نيز علت شايعي براي سردرد ناشي از گرسنگي محسوب مي‌شود.
افرادي که شرايط روزه گرفتن را دارا هستند، رعايت موارد زير براي پيشگيري از سردردشان توصيه مي‌شود:
سردرد ناشي از کمبود خواب
نياز به خواب مثل نياز به غذا يک نياز اساسي است، لذا در شبانه‌روز بايد طوري برنامه‌ريزي کرد که خواب دست‌کم در حداقل لازم تأمين شود.
به هنگام ماه رمضان غالباً به اجبار تغييراتي در خواب و بيداري اکثر افراد پيدا مي‌شود، لذا توصيه مي‌شود که ساعات خواب طوري تنظيم شود که فرد دچار کم‌خوابي آزار دهنده يا پرخوابي زيان‌بخش نشود، تغييراتي که در هورمون‌ها در ساعات مختلف شبانه‌روز ايجاد مي‌شود، اقتضا مي‌کند انسان شب‌ها زودتر بخوابند و صبح‌ها زودتر برخيزند و در فاصله طلوع سپيده صبح تا هنگام طلوع آفتاب نخوابند.
همچنين از نزديک غروب آفتاب تا هنگام مغرب شرعي زمان نامناسبي براي خواب است. اگر براي کسي مقدور باشد، خواب قيلوله (يعني از حدود يک ساعت به ظهر مانده به مدت حدود نيم ساعت خوابيدن) اثر نشاط‌بخشي دارد.
خواب با شکم پر بلافاصله پس از سحر توصيه نمي‌شود چرا که باعث پيدايش طعم نامطبوع در دهان، احساس کسالت و سردرد و بي‌نشاطي ميگردد.
البته خواب بلافاصله پس از افطار نيز صحيح نيست، اما خواب در ساعات اوليه شب توصيه مي‌شود. اشخاصي هم که توفيق عبادت‌هاي شبانه را در اين ماه ندارند، لازم است حداقل ۶-۵ ساعت خواب آرام را براي خود پيش‌بيني نمايند.
سردرد ناشي از کاهش قند‌خون
افرادي که در طول روزه‌داري به علت کاهش قند‌خون دچار سردرد مي‌شوند بايد وعده سحري را حتماً ميل نمايند. اما در اين وعده از مصرف غذاها و نوشيدني‌هاي حاوي مواد قندي فرآوري شده و شکر به مقدار زياد بپرهيزند.
مصرف قندهاي سريع‌الجذب مثل شکر سفيد، نبات، شکلات و شيريني تهيه شده در قنادي‌ها، باعث جذب سريع قند و بالا رفتن قند خون و ترشح زياد انسولين و به دنبال آن پايين افتادن سريع قند خون مي‌شود و در نتيجه اعتياد به خوردن قند و شکر و شيريني ايجاد ميگردد.
همچنين پايين آمدن قند خون، موجب ترشح اپي‌نفرين از غدد فوق کليوي شده به دنبال آن قند ذخيره شده در کبد به صورت گليکوژن، به گلوکز تبديل مي‌شود تا کاهش قند‌خون جبران گردد.
در عين حال ترشح اپي‌نفرين با انقباضي که در ديواره عروق ايجاد مي‌کند موجب سردرد و ميگرن مي‌شود.
سردرد به علت کم آبي
عدم مصرف مايعات به مقدار کافي و بروز کم‌آبي به خصوص در روزهاي گرم تابستان در ماه رمضان، براي افراد چاق سردرد و ميگرن، باعث تشديد بيماري ميگردد.
لذا مصرف ميوه‌هايي مثل خيار، هندوانه، خربزه، انگور، گلابي، انار، سيب، به، آلبالو و زردآلو در فاصله بين افطار تا سحر توصيه مي‌شود.
البته مصرف ميوه بايد با غذا ۱/۵ – ۱ ساعت فاصله داشته باشد. همچنين مصرف جلاب، ماءالشعير، شربت ليمو و سکنجبين، در اين ماه مي‌تواند مفيد باشد.
سردرد به علت کاهش مصرف کافئين
يکي از مهم‌ترين علل سردرد در طول ماه رمضان کاهش مصرف کافئين گزارش شده است.
براي جلوگيري از اين امر بايد ۲-۳ هفته قبل از شروع ماه رمضان مصرف چاي، قهوه و مواد داراي کافئين در رژيم غذايي خود را کاهش دهند تا به تدريج به دريافت مقدار کم آن در طول ماه رمضان عادت نمايند.
مصرف چاي سبز بدون کافئين به جاي چاي سياه در اين زمينه مي‌تواند کمک کننده باشد.
سردرد به علت کاهش مصرف تنباکو و سيگار
ماه رمضان الزاماً با تغيير در بعضي عادات همراه است. اين ماه فرصت خوبي است تا عادت ناپسند مصرف سيگار و تنباکو توسط افراد ترک شود.
با کم کردن مصرف اين مواد از مدتي قبل از شروع ماه رمضان مي‌توان از عوارض ترک ناگهاني آن در اين ماه پيشگيري نمود.
سردرد به علت کم خوني
يکي ديگر از علل سردرد در ماه رمضان و در ماه‌هاي ديگر سال کم‌خوني است. بيماران دچار کم‌خوني با رعايت دستورات زير مي‌توانند در ماه رمضان روزه بگيرند:
۱- شربت عسل با آب جوش (بدون ليموترش) بعد از سحري و قبل خواب ميل شود.
۲- همراه افطار و سحر و نيمه شب هر بار يک ليوان شربت شيره انگور رقيق شده با آب ميل شود.
۳- هفته‌اي ۲ بار هر بار ۱/۵ کيلو استخوان راسته گوسفندي بدون گوشت و بدون مغز حرام با نمک و پياز و زردچوبه در ديگ زودپز با آب فراوان حدود ۱۰-۸ ساعت پخته تا استخوان‌ها کاملاً نرم شوند.
عصاره آن را گرفته و تفاله را دور بريزند. بعد از افطار و نيمه شب و بعد از سحري هر بار با يک استکان تا يک ليوان از آن بنوشند ويا در هنگام طبخ غذا، در آن بريزند.
۴- شربت ميوه‌هاي خونساز: عرق بيدمشک، عرق کاکوتي، عرق بادر نجبويه، عرق گل گاوزبان، عرق گزنه، عرق سياه اسپرم، عرق ريحان هرکدام يک شيشه را به همراه آب انگور، آب آناناس، آب داخل نارگيل، انبه، ليموترش، آب سيب هر کدام ۲۵۰ گرم با هم مخلوط کرده و ۱۰ دقيقه روي شعله ملايم بجوشانند، سپس مقداري عسل خوب و اگر نبود شکر يا قند يا شکر سرخ اضافه و ۱۰ دقيقه ديگر جوشيده شود.
نصف قاشق چايخوري پدر زعفران سائيده با قند خرد کرده اضافه شده و ۱۰ دقيقه ديگر بجوشانند. وقتي سرد شد در يخچال نگهداري و سحر و افطار و آخر شب هر بار ۱ استکان يا يک ليوان مصرف شود.
۵- يک ليوان شير با ۱ قاشق شيره انگور و ۱ قاشق مرباخوري بادام پوست کنده آسياب شده مخلوط و شب هنگام خواب يا قبل از سحري ميل شود.
۶- پودر سبوس برنج يا گندم يا غلات به ازاي هر فرد ۱ قاشق چايخوري در غذاها ريخته و بپزند. هر تعداد از دستورات خونساز فوق که انجام شود به افزايش توان و قوت بيمار کمک کرده و سردرد را کاهش مي‌دهد.
۷- سردرد ناشي از مشکلات معده:
الف) سردرد ناشي از تجمع صفرا در معده
کساني که دچار مشکلات معده ناشي از تجمع صفرا در معده هستند، در هنگام گرسنگي دچار علائمي از قبيل حالت تهوع، تلخي دهان، پيچش معده، تشنگي و سردرد مي‌شوند زيرا در هنگام گرسنگي طولاني مدت ريزش صفرا به معده افزايش مي‌يابد.
رعايت توصيه‌هاي زير در اين افراد ضروري است
۱- قبل از شروع ماه رمضان با مراجعه به پزشک به پاکسازي معده و دستگاه گوارش اقدام کنند.
۲- از حمام داغ، در معرض نور خورشيد قرار گرفتن، يبوست، مصرف بعضي خوراکي‌ها از جمله سير و پياز خام، تره، شنبليله، کرفس، خرما، باقلا، گردو، بادنجان، خردل و شيريني‌جات مصنوعي و غذاهاي مانده و کارخانه‌اي پرهيز نمايند.
۳- بهترين غذاهايي که اين بيماران مي‌توانند از آنها استفاده کنند، عبارتند از: آش آلو، آش عدس، آش ماش و آش انار
۴- استفاده از ميوه‌هايي مثل آلو، مويز، عناب، تمر هندي، زردآلو، خيار، انار ترش، نارنج، به، بالنگ، گلابي، زالزالک، سيب و سبزيجاتي مثل کاهو و ريحان براي افراد با معده صفراوي توصيه ميگردد.
۵- استفاده از شربت‌هاي زير براي بيماران دچار سردرد ناشي از تجمع صفرا در معده مفيد است:
ماءالشعير، شربت آلو، شربت ليمو و شرکت نارنج يا بالنگ
۶- استفاده از ترکيبات زير براي بيماران مذکور توصيه ميگردد:
الف: هليله زرد کوبيده ۳۸ گرم، آلوي سياه ۳۵۰ گرم، با هم بساييد و صاف کنيد و با ۷۵ گرم جلاب مخلوط کرده و صبح و شب به اندازه نصف فنجان از ترکيب فوق بخوريد. مي‌توانيد به جاي آلو از تمرهندي استفاده کنيد.
ب: هليله زرد کوبيده ۳۵ گرم، آلوي سياه سپستان، عناب از هرکدام ۳۰ عدد، تمر هندي ۷۰ گرم، بنفشه و تخم کاسني از هر يک ۱۰۰ گرم، مغز فلوس ۷ گرم، ترنجبين ۵۰ گرم، مواد را شب در ۱۷۵ گرم خيس کنيد و صبح صاف کرده و آب آن را بنوشيد.
ج: ۴۰ گرم هليله زرد را بجوشانيد تا نصف آب ظرف تبخير شود. سپس با ۱۵۰ گرم ترنجبين آميخته و ميل کنيد.
د: هليله زرد ۳۵ گرم، گل سرخ ۱۰ گرم، بنفشه ۱۵ گرم، تمر هندي۲۵ گرم، آلو بخارا ۳۵ دانه، مواد را جوشانده و صاف کرده و با ۱۰۰ گرم ترنجبين بنوشيد.
هـ: عناب ۱۰ دانه، سپستان و مويز هسته درآورده هر کدام ۱۵ دانه، گل بنفشه ۱۵ گرم، همه را در ۲۰۰ گرم آب شب بخيسانيد و صبح صاف کنيد.
سپس فلوس و ترنجبين هرکدام ۳۵ گرم در آن حل کرده و صاف کنيد، در انتها ۵/۳ گرم روغن بادام شيرين و کمي گلاب اضافه کنيد و از مخلوط فوق بياشاميد.
و: گشنيز خشک، بنفشه، گل سرخ به مقدار مساوي بساييد و با ۳ برابر آن شکر مخلوط کنيد، صبح و شب ۷ گرم از مخلوط فوق را با آب سرد بخوريد.
اين ترکيب حرارت را فرو مي‌نشاند و مانع صعود بخارات به طرف مغز مي‌شود.
ز: ۷۰ گرم ترنجبين را در ظرفي ريخته و آنقدر آبغوره روي آن بريزيد تا رويش را بگيرد، پس از مدتي صاف کنيد و بياشاميد. اين دارو صفرا را از معده مي‌زدايد و مجاري صفرا را پاک مي‌کند.
ح: ۳۵ گرم هليله زرد را در مخلوط آب انار ترش و شيرين که با پيه آن آب‌گيري کرده باشيد، خيس کرده و پس از مدتي صاف کرده و آب آن را بنوشيد.
ي: بوئيدن مخلوط آب خيار و کاهو و گشنيز تازه و روغن گل سرخ و سرکه در تسکين اين نوع سردرد مفيد است.
ک: بنفشه را کوبيده با سرکه آميخته و به سر و پيشاني ضماد کنيد.
ل: برگ خرفه يا کاهو را کوبيده و بر پيشاني ضماد کنيد.
م: آرد جو را با گلاب مخوط کرده و بر پيشاني و فرق سر ضماد کنيد.
آلو، کاهش دهنده حدت صفرا و مسکن تشنگي و حرارت و التهاب معده است و صفرا را دفع مي‌نمايد.
بالنگ، صفرا را از خون جدا کرده و از بدن دفع مي‌نمايد و حدت آن را تسکين داده و مانع ريختن صفرا به معده است و تشنگي حاصل از آن را نيز برطرف مي‌کند.
تمر هندي، ملين طبع است و حالت تهوع را در افرادي که معده صفراوي دارند بر طرف مي‌کند و جوشش خون را فرو مي‌نشاند و صفرا و اخلاط سوخته را از بدن دفع مي‌کند.
انار ترش، مسکن حرارت معده و کبد و فرو نشاننده جوشش خون و مانع ريختن صفرا به معده و مانع صعود بخارات آن به مغز و در نتيجه جلوگيري کننده از سردرد است.
مويز، خاصيت غذايي زيادي دارد و جوشش صفرا را فرو مي‌نشاند و معده را پاکسازي و تقويت مي‌نمايد.
گلابي و سيب، مقوي معده و مانع صعود بخارات به مغز بوده و در نتيجه از ايجاد سردرد جلوگيري مي‌کنند.
زالزالک، مسکن حدت صفرا و خون و مقوي معده است. به، دهانه معده را تقويت مي‌نمايد و مانع ريختن صفرا به آن مي‌شود.
عناب، صاف کننده خون و مولد خون صالح است و التهاب و تشنگي و جوشش خون را فرو مي‌نشاند و حرارت و التهاب جگر و معده را تسکين مي‌بخشد و اخلاط رقيق مثل صفرا را دفع مي‌کند.
خيار، خوردن و بوئيدن و ضماد کردن آن براي سردردهاي گرم مؤثر است و حرارت صفرا و خون را تسکين مي‌دهد.
زردآلو، ملين، طبع، دفع کننده صفرا، مسکن تشنگي و جوشش خون و صفرا و التهاب معده است.
نارنج، دفع کننده صفرا و مسکن حدت آن و در امراض ناشي از غلبه صفرا مفيد است.
هليله زرد، مقوي مغز و دافع صفراست. بنفشه، مسهل صفرا بدون اذيت است به خصوص صفرايي که در معده تجمع کرده باشد و تشنگي و جوشش خون را فرو مي‌نشاند.
ترنجبين، ملين طبع و مسهل صفرا بدون آزار است و عطش را تسکين مي‌دهد. ضماد کردن و بوئيدن سرکه، براي سردرد گرم و سردرد ناشي از صفرا و بخارات آن مفيد است.
فلوس، مسکن جوشش خون و ملين طبع و مسهلي بي‌آزار است و با تمر هندي مسهل صفراي سوخته است.
سپستان، حرارت صفرا را فرو مي‌نشاند و عطش ناشي از آن را برطرف مي‌کند. گشنيز، مقوي مغز و مانع صعود بخارات به آن است.
گل سرخ، مسهل، مسکن صفر است مخصوصاً خشک آن و قوا را تقويت مي‌نمايد. کاسني، مسکن حدت صفرا و خون و مسکن و کاهش دهنده تشنگي است.
ب) سردرد ناشي از سوءمزاج گرم ساده معده
بعضي از افراد که حرارت معده در ايشان بالاست، بدون اينکه تجمع صفرا در معده داشته باشند، به دنبال گرسنگي دچار سردرد مي‌شوند که اين امر به علت افزايش غلبه حرارت بر معده در هنگام گرسنگي است.
از علامت‌هاي ديگر اين بيماري تشنگي و خشکي دهان و آروغي است که بوي دود مي‌دهد. اين نوع سردرد در گرماي هوا و خوردن غذاهاي گرم تشديد مي‌شود.
اين بيماران بهتر است در غذاهاي خود از غوره، سماق، زرشک، گشنيز تازه، کاهو و کدو استفاده کنند. سماق، مقوي و پاک کننده معده است و از ريختن مواد به معده جلوگيري مي‌کند.
زرشک، مقوي معده و مسکن حرارت معده است. مصرف شربت انار، شرکت ليمو، آب سيب و آب به و دوغ براي اين افراد مفيد است. اين بيماران اگر معده ضعيف دارند، مي‌توانند از مصرف سکنجبين سفر جلي بهره ببرند.
ج) سردرد به علت ضعف دهانه معده
اين نوع سردرد نيز با گرسنگي و پس از برخاستن از خواب تشديد مي‌يابد. در اين بيماران اگر معده گرم است در غذا از آب غوره، سماق و يا آب انار استفاده کنند.
اگر سرفه وجود داشت و خوردن ترشي‌جات ممنوع بود، مي‌توانند از جلاب استفاده کنند و اگر معده سرد دارند از انيسون، زيره زنيان و زعفران بهره ببرند.
ترکيبي از ۵ گرم مصطکي و ۱۰ گرم شکر براي پاکسازي مزاج و تقويت دهانه معده مفيد است زيرا مصطکي مقوي قوا و معده است و معده را از اخلاط نامناسب پاکسازي مي‌نمايد.