اتساع وريدهای خارج کننده خون از بیضه ها، واریکوسل نام دارد که ماهیت آن شبیه واریس در ساق پا می باشد. اقدامي براي پيشگيري از ابتلا به واريکوسل وجود ندارد. درمان آن، عمل جراحی است.
واريکوسل عبارت است از اتساع وريدهایي (سياهرگ) که خون را از بيضه‌ها خارج مي کنند. واريکوسل شبيه بيماري واريس در ساق پاها است. بيضه ها براي اينکه خوب بتوانند نطفة مردانه يا همان اسپرم توليد کنند، بايد درجه حرارت آنها نيم درجه کمتر از درجه حرارت بدن باشد. به اين دليل موقعيت بيضه‌ها خارج از داخل بدن مي باشد. وقتي سياهرگهاي اطراف بيضه متورم وگشاد مي شوند، درجه حرارت بيضه‌ها بالا رفته و ممکن است توليد اسپرم آسيب ببيند. يکي از علل شايع ناباروري در مردان، همين واريکوسل است. واريکوسل توليد و کيفيت اسپرم را آسيب مي زند ولي آن دليل بر اين نيست که تمامي مردان مبتلا به واريکوسل داراي مشکل در باروري هستند. واريکوسل بويژه اگر در سنين قبل از بلوغ ايجاد شود مي تواند سبب کوچک ماندن بيضه ها گردد. بسياري از واريکوسلها در طول زمان ايجاد مي شوند و خوشبختانه اين بيماري را به راحتي مي توان تشخيص داد. تمامي افراديکه مبتلا به واريکوسل هستند نيازمند درمان نمي باشند.
بايد متذکر شد که واريکوسل مابين مردان خيلي شايع است. حدود ۱۵ درصد مردان ۳۵-۲۵ ساله داراي واريکوسل هستند و ۴۰ درصد مردانيکه داراي ناباروري مي باشند، مبتلا به واريکوسل هستند. بيش از ۹۰ درصد موارد واريکوسل بيضه سمت چپ را گرفتار مي کند. واريکوسل را معمولا در افرادي عمل جراحي مي کنند که داراي مشکل باروري بوده و يا احتمال داده مي شود که در آينده واريکوسل سبب ايجاد مشکل در باروري گردد. اگرچه اکثر دانشمندان معتقد هستند که عمل جراحي واريکوسل سبب بهبود کيفيت اسپرم و قدرت باروري مرد مي شود، ولي عده اي نيز معتقد هستند که عمل جراحي واريکوسل تاثيري در بهبود قدرت باروري مرد ندارد. افرادي که هنوز ازدواج نکرده و داراي فرزند نيستند، بهتر است بيشتر بررسي شوند.
افراد مبتلا بهتر است توسط پزشک متخصص معاينه شوند و علاوه از آن نياز به يک آزمايش تجزية مني نيز است. اگر آزمايش نشان بدهد که در کميّت (تعداد) و کيفيّت (حرکت و اشکال طبيعي) اسپرم مشکل وجود دارد، بهتر است واريکوسل را عمل جراحي کرد، که يک عمل جراحي ساده است. گاهاً بعضي افراد داراي واريکوسل شديد هستند و صاحب فرزند مي شوند. تعدادي از اين افراد مثلاً ۱۰ سال بعد مي خواهند صاحب فرزند دوم شوند، ولي آزمايش نشان مي دهد که دچار ناباروري شده‌اند. در اين افراد واريکوسل شديد با گذشت زمان توليد اسپرم را آسيب زده‌است. بايد متذکر شد که وجود واريکوسل دليل حتمي بر آسيب به قدرت باروري مرد در آينده نيست، ولي آن بالقوه قابل اتفاق افتادن است.
واريکوسل بر حسب شدت درجه بندي مي شود. نوع خفيف درجه يک، نوع متوسط درجه دو و نوع شديد درجه ۳ ناميده مي شود. در نوع درجه ۳ تمامي کيسه بيضه همانطرف پر از عروق متسع مي باشد که اصطلاحا گفته مي شود مثل اينکه کيسه بيضه پر از کرم خاکي است (شکل ۱).
چه عاملي سبب واريکوسل مي شود؟
سياهرگها مسئول خارج کردن خون از عضو و هدايت آن بطرف قلب مي باشند. براي اينکه خوني که بطرف بالا و سربالائي مي رود بطرف عقب برنگردد، داخل سياهرگها دريچه هائي وجود دارند که از برگشت خون بطرف عقب جلوگيري مي کنند. حال اگر اين دريچه ها خراب شوند، خون براحتي بطرف عقب برگشته و سبب اتساع سياهرگها مي شود (شکل ۲ و ۳). در بدن رگهاي کوچک به رگهاي بزرگ مي ريزند. حال اگر يک انسدادي در رگ بزرگ وجود داشته باشد، خون در رگهاي کوچکي که به آن مي ريزند پس زده و سبب گشاد شدن رگهاي کوچک مي شود. سياهرگ بيضه سمت چپ سرانجام به سياهرگ کليه چپ مي ريزد. اگر يک مرد بالاي ۴۰ سال به ناگهان دچار واريکوسل بيضه چپ شود، يک دليل آن اين است که سرطان کليه سبب مسدود شدن سياهرگ کليه و پس زدن خون در سياهرگ بيضه همانطرف شده است.
درمان واريکوسل چگونه است؟
درمان واريکوسل با عمل جراحي است. معمولا يک شکاف حدود سه سانتي متري در ناحيه بالاي کشاله ران داده مي شود و تمامي سياهرگهاي طناب بيضه قطع مي شوند. بعضي از سياهرگهاي بيضه از داخل شکم عبور مي کنند و جراح نمي تواند آنها را ببيند. حتي بعضي از مويرگها در داخل طناب بيضه که مستقيما در معرض ديد جراح است، قابل رويت نيستند، بنابراين ميزان عود بعد از عمل، نسبتا زياد است. بسته به نوع عمل جراحي، ميزان عود بعد از عمل حدود ۱۰ درصد است. گاهي واريکوسل فوق العاده شديد بوده و صدها سياهرگ متسع در داخل کيسه بيضه وجود دارند.
به تجربه بنده اينگونه واريکوسلها با عمل جذاحي صد در صد قابل اصلاح نيستند. بهتر است حين عمل جراحي از وسايلي که درشت نمائي فراهم مي کنند استفاده کرد تا حداکثر تعداد سياهرگها يافت شوند. عده اي حتي معتقد به استفاده از ميکروسکوپ براي جراحي واريکوسل مي باشند. گاهي بيمار در معاينه واريکوسل مشهود ندارد (واريکوسل باليني) و با سونوگرافي رنگي مشخص مي شود که بيمار داراي واريکوسل است. اين نوع واريکوسل را واريکوسل تحت باليني مي گويند، و عده اي معتقد هستند که عمل جراحي واريکوسل تحت باليني سبب بهبود کيفيت اسپرم نمي شود. ظرف ۲ روز بعد از عمل جراحي بيمار مي تواند فعاليت مختصر داشته باشد ولي فعاليت کامل معمولا ظرف يک هفته پس از عمل جراحي خواهد بود. گاها کيفيت اسپرم آنقدر نامناسب است که حتي لقاح مصنوعي نيز نمي توان انجام داد. در اين موارد اگر عمل جراحي واريکوسل منجر به حاملگي طبيعي همسر نشود، ممکن است آنقدر کيفيت اسپرم بهبود يابد که حداقل زوج بتوانند از طريق لقاح مصنوعي صاحب فرزند شوند.
علائم واريکوسل کدامها هستند؟
معمولا بيمار متوجه وجود واريکوسل در خود نمي شود و بدنبال بررسي از نظر وجود مشکل در باروري، بيماري تشخيص داده مي شود. گاها نيز بيمار از دوستان و افراد فاميل مي شنود که فلاني بعلت ناباروري عمل جراحي واريکوسل انجام داده است و کنجکاو شده و به پزشک مراجعه مي کند. گاها بيمار مبتلا به واريکوسل احساس درد در بيضه همانطرف کرده و يا احساس سنگيني مي کند. بعضي مواقع بيمار بعلت عدم تقارن بيضه ها به پزشک مراجعه مي کند و بدنبال آن واريکوسل تشخيص داده مي شود. بندرت بيمار متوجه رگهاي برجسته در کيسه بيضه شده و به پزشک مراجعه مي کند.
علائم واريکوسل را مي توان بصورت زير خلاصه کرد:
• درد مبهم در ناحيه بيضه ها
• احساس سنگيني يا کشيدگي در بيضه
• رگهاي متسع در داخل کيسه بيضه (کيسه پر از کرم خاکي)
• احساس ناراحتي در بيضه يا کيسه بيضه
• کوچکي بيضه مبتلا
عوارض عمل جراحي واريکوسل کدامها هستند؟
با اينکه عمل جراحي واريکوسل يک عمل جراحي ساده است، ولي داراي عوارض بالقوه نيز مي باشد. اين عوارض عبارتند از:
• عفونت در محل عمل
• تجمع مايع در کيسه بيضه و ايجاد هيدروسل
• آسيب به شريان بيضه که سبب از بين رفتن بيضه همانطرف مي شود. چون شريان بيضه بسيار نازک مي باشد، معمولا قابل رويت نيست، و جراح از برهان خلف استفاده مي کند، يعني اطمينان حاصل مي کند که رگي که پيدا کرده است، شريان نيست. ولي گاها شريان در لا به لاي وريدها گير کرده و آسيب مي بيند.
اقدامي براي پيشگيري از ابتلا به واريکوسل وجود ندارد.