-
شیرِ مادر حاوی مقادیر زیادی سلول‌های زنده، آنتی‌بادی‌ها، آنزیم‌ها، هورمون‌ها، فاکتورهای متعدد رشد،نوکلئوتیدها،اولیگوساکاریدها (پروبیوتیک) است. البته وجود همین پروبیوتیک هست که آن را از سایر شیرها متمایز می‌کند
به بهانه هفته جهانی تغذیه با شیر مادر، گفت‌وگویی با دکتر ناهید عزالدین زنجانی، متخصص کودکان و مدیرعامل آن انجمن انجام دادیم که از نظر می‌گذرانید.
چرا باید برای تغذیه کودکان از شیرِ مادر استفاده کرد؟
شیرِ مادر ماده غذایی شگفت انگیز، حیات بخش و فراتر از یک تغذیه معمولی است. این ماده خاص ترکیباتی چون پروتئین، کربوهیدرات، چربی و آب دارد. تمام املاح و ویتامین‌ها و عناصر کمیاب، با مقدار و نسبت متعادل و متناسب در شیرِ مادر وجود دارند و برای رشد و تکامل مطلوب شیرخوار ضروری می باشند. این شیر برای رشد و تکامل کودک بسیار مطلوب است و سلامت و بقای کودک در گروی استفاده از این شیر است. همچنین از بروز بیماری‌های غیر واگیردار دوران بزرگسالی مانند چاقی، بیماری‌های قلبی و عروق پیشگیری می‌کند. به همین دلیل است که شیر مادر را «خونِ‌سفید» می‌نامند.
فوايد تغذيه انحصاري با شيرِ مادر از نگاه شما چیست؟
شیرِ مادر حاوی مقادیر زیادی سلول‌های زنده، آنتی‌بادی‌ها، آنزیم‌ها، هورمون‌ها، فاکتورهای متعدد رشد،نوکلئوتیدها،اولیگوساکاریدها (پروبیوتیک) است. البته وجود همین پروبیوتیک هست که آن را از سایر شیرها متمایز می‌کند. به عبارت دیگر شیرِ مادر در مقابل هر ماده دیگری که برای تغذیه شیرخواران تهیه شده، به عنوان یک استاندارد تغذیه‌ای طلایی شناخته شده است. سیستم ایمنی شیرخوار حداقل دو سال طول می‌کشد تا تکامل پیدا کند. وجود عوامل حفاظتی زیست فعال در شیرِ مادر نقش بسیار مهمی در پیشگیری از ابتلای شیرخوار به عفونت‌ها دارند. در نتیجه اگر تغذیه نوزاد طی ساعت اول پس از تولد، بعد از تماس پوست با پوست مادر و نوزاد با آغوز شروع و در ساعات بعد تکرار داشته باشد و روزهای بعد نیز حداقل ۸ تا ۱۲ بار در شبانه روز ادامه داشته باشد، به عنوان اولین ایمن سازی شیرخوار به حساب می‌آید.
برخی از مادران تصور می کنند که شیر کافی ندارند، چگونه می‌توان به آن ها اطمینان داد که شیرشان برای تغذیه فرزندشان کافی و مناسب است؟
به طور یقین ۹۰ تا ۹۵ درصد مادران می‌توانند شیر کافی برای تغذیه نوزادشان داشته باشند و به کودکانشان ۲ سال حتی بیشتر هم شیر بدهند. در همین راستا باید به مادران در دوران بارداری آموزش های لازم مانند اهمیت شیرِ مادر در سلامت و بقای کودک و مزایای شیرِ مادر داده شود. پزشکان نیز باید علاوه بر آگاهی از مزایای شیرِ مادر، اعتقاد کامل به تغذیه شیرخوار با شیرِ مادر داشته باشند و در همین رابطه اعتماد به نفس مادر را افزایش دهند.
به نقش پزشکان در استفاده از شیرِ مادر اشاره کردید. یک پزشک چطور می‌تواند این کار را انجام دهد؟
پزشکان باید تلاش کنند باورهای غلط و توصیه‌های نادرست اطرافیان در مورد مضرات استفاده از شیرِ مادر را که ممکن است از روی دلسوزی هم باشد، اصلاح نمایند و در چند هفته نخست پس از تولد که هفته‌های بحرانی است مادر را حمایت و کمک کنند. نکات عملی تغذیه با شیرِ مادر مانند روش های درست در آغوش گرفتن و شیردادن، دوشیدن و ذخیره کردن شیر را بدانند و به مادر آموزش بدهند. به هیچ عنوان مصرف پستانک را توصیه نکنند. توصیه جدی داشته باشند که مادران غذای کمکی را زودتر از موعد شروع نکنند. دیگر اینکه با مصرف هر دارو یا ابتلا به بیماری خاص، مادر را به قطع شیردهی تشویق نکنند مگر در موارد خاص که به ضرر مادر باشد. فریب کمپانی های تولید و توزیع کننده شیرهای مصنوعی را نخورند و بی مورد شیرمصنوعی را توصیه نکنند. در صورت نیاز شیرخوار به شیر کمکی (شیر دوشیده شده خود مادر، شیر دایه، شیر بانک شیر، شیرمصنوعی)، مادر را تشویق کنند به جای بطری از سایر ابزار (فنجان، قاشق، Finger feeding، SNS و …) استفاده نمایند. مشکلات احتمالی پستان (شقاق، احتقان و…) را قبل از این که به مشکلات بزرگتری تبدیل شوند، برطرف کنند. برای مادران به ویژه آن ها که برای نخستین بار مادر شده‌اند یک مشوق و مشاور خوب باشند و از همه مهمتر اینکه پدر را تشویق کنند که حامی خوبی برای مادر باشد.
آیا شیردهی برای مادر هم مفید است؟
بله حتماً همینطور است. شیردهی بر سلامت مادر و پیشگیری از بیماری‌های مزمن تاثیر مثبت دارد. این شیردهی سبب کاهش کم خونی، کاهش سرطان های پستان، رحم و تخمدان، کاهش پوکی استخوان، از دست دادن چربی‌های ذخیره شده و کاهش چاقی در میانسالی میشود. ضمن اینکه کاهش عود MS، کاهش سندروم متابولیک، اثرات مفید شیردهی بر سلامت قلب و عروق مادر، خواب بهتر، افسردگی کمتر از دیگر فایده‌های استفاده و تغذیه کودک با شیر مادر برای خودِ مادر به شمار می‌رود.
این روزها شیرخشک های غنی شده و منطبق با نیازهای غذایی کودکان در داروخانه ها به وفور یافت می شود. آن ها می‌توانند جایگزین مطمئنی برای شیرِ مادر باشند؟
نه، اصلاً این طور نیست. شیرهای مصنوعی فاقد مواد حفاظتی ازجمله سلول‌های زنده، هورمون‌ها، آنتی‌بادی‌ها، فاکتورهای رشد، آنزیم ها، اینترفرون، ترکیبات ضدالتهابی، اولیگوساکاریدهای خاص همچنین سلول های بنیادی بوده و فقط ترکیبی هستند از درشت مغذی‌ها (چربی، کربوهیدرات، پروتئین) و ریز مغذی‌ها (املاح و ویتامین) که برای تغذیه و رشد کودک اندازه و کافی نیستند. برخی اوقات با مقادیر ناکافی و یا بیش از حد نیاز شیرخوار و یا با نسبت های نامتعادل بین اجزای آن کودک را دچار مشکل می‌کنند. تنها اقدامی که در سال های اخیر، برخی از تولیدکنندگان شیرمصنوعی انجام داده‌اند اضافه کردن نوکلئوتید، اولیگوساکارید، پروبیوتیک، AA وDHA به شیرهای مصنوعی تولیدی بوده است. اگرچه ثابت نشده که الزاماً همه مفید و یا جذب کافی داشته باشند، ولی به هرحال برای ۵ تا ۱۰درصد کودکانی که از شیرِ مادر محروم هستند شیرِ مصنوعی می‌تواند منبع تغذیه و رشد آنان باشد.
شما و همکارانتان در انجمن برای ترویج تغذیه با شیر مادر چه کارهایی انجام می‌دهید؟
کارهای انجمن در این رابطه را میشود به سه دسته تقسیم بندی کرد. فعالیت های آموزشی، انتشاراتی و مشاوره‌ای.
برخی از این فعالیت‌ها بدین شرح است: برگزاري كلاس‌هاي آموزشي دو تا سه روزه در بيمارستان‌ها و مراکز بهداشتی درمانی برای پزشکان و همکاران محترم ماما و پرستار، برگزاري دوره آموزش کوتاه مدت حرفه‌ای تربیت مشاور شیردهی، برگزاري كلاس آموزشي براي مادران باردار و همسرانشان، ارسال مقاله و شركت در پانل‌هاي آموزشي کنگره‌ها و همایش‌های مختلف طب کودکان که در کشور برگزار میشود. همینطور این مرکز فصلنامه‌ای به نام شیر مادر تولید می‌کند که به مراکز بهداشتی سراسر کشور ارسال میشود. چاپ کتاب‌های آموزشی شیرمادر، تغذیه شیرخوار از شش تا دوازده ماهگی، راهی به سوی تغذیه و رشد بهتر کودک، تغذیه در سال دوم زندگی، اصول و روش‌های کاربردی در فرزندپروری۱و۲، مشاوره شیردهی و کتابچه‌های آموزشی تغذیه با شیرمادر، یک عمر سلامتی، تغذیه با شیرمادر از دیدگاه اسلام، بخشی از آثار منتشر شده این مرکز برای ترویج تغذیه با شیر مادر است. علاوه بر این، در این انجمن مشاوره‌های تلفني و حضوری به صورت رایگان جهت رفع مشکلات شیردهی مادران انجام میشود.