-
گاهي غدد بزاقي به علت التهاب يانئوپلازم متورم مي شوند. غدد بزاقي اصلي به وسيله لمس بررسي مي‌شوند تا از لحاظ وجود توده هاي سخت و ترشح بزاق ارزيابي گردند.
احساس خشكي دهان گزروستومیا (Xerostomia) ناميده مي شود. ولي خشكي دهان تنها يك نشانه است. با اينكه در اكثر موارد خشكي دهان ناشي از عملكرد غدد بزاقي است ولي در مواردي نيز غدد بزاقي عملكردي بي عيب دارند و به همين دليل بايد با دقت بررسي صورت گيرد.
مواردي مانند دهيدراسيون، مشكلات حسي مركزي، عصبي و فيزيولوژيكي نيز مي تواند موجب احساس خشكي دهان شود. تغيير تركيب بزاق مهمتر از تغيير در مقدار بزاق است. به همين دليل مقدار كافي بزاق دليل بر سلامت غدد بزاقي نيست. اولين قدم بررسي تاريخچه و سپس ارزيابي عمل غدد بزاقي و در انتها مي توان از عكسبرداري، بيوپسي و ارزيابي آزمايشگاهي خوني نيز استفاده نمود.
علائم نارسايي غدد بزاقي:
علائم به دنبال كاهش ميزان بزاق ظاهر مي شود. بيماران از خشكي تمام سطوح بزاقي مانند گلو و دهان، اشكال در جويدن و بلعيدن و صحبت كردن شكايت دارند. بسياري از بيماران براي بلعيدن غذا مجبور به نوشيدن مايعات هستند و عده اي براي راحتي صحبت و بلعيدن غذا دائماً با خود مايعات حمل مي كنند و اكثراً در حين خوردن غذاهاي تند و پر ادويه دچار درد مي شود.
تاريخچه:
تاريخچه حال و گذشته پزشكي گاهي و به راحتي علت خشكي دهان را هويدا مي كند. مصرف بسياري از داروها، بيماريها وحتي مكملهاي غذايي سبب بروز خشكي دهان ميشود. چنانچه تاريخچه علت را مشخص نكند يك بررسي دقيق تر الزامي است. گاهي خشكي دهان تنها در حين صحبت كردن يا غذا خوردن باعث آزار بیمار مي شود در حاليكه در حالت عادي خواب يا بيداري بيمار احساس خشكي در دهان ندارد كه نشانه نقص عملكرد غدد بزاقي در حين فعالیت دهان مي باشد.
همچنين ساير پوشش مخاطي مثل چشم، گلو و … بايد بررسي شود كه (خشكي در ساير مخاطات همراه با مخاط دهان دليل بر بيماريهاي سيستميك همچون سندرم شوگرن مي باشد).
معاينة بالیني: لمس غدد بزاقي طبيعي بدون درد است و حالت نرم و لاستيكي دارد و بايد عاري از هرگونه توده سفتي باشد. اكثر بيماران مبتلا به نقص فعاليت غدد بزاقي غشاهاي مخاطي خشكي دارند.
لبها: پر از ترك، رنگ پريده، آتروفيك (ممكن است بيمار از چسبيدن لبها به دندانها شكايت كند)
مخاط باكال: رنگ پريده و موج دار
زبان: صاف و قرمز و خالي از پاپيلا
دندانها: پوسيدگي دندانها مخصوصاً سطح ريشه و اروژن (erosion) افزايش بي دليل پوسيدگيهاي دنداني و بيماريهاي پريودنتالي مي تواند ناشي از نقص عملكرد غدد بزاقي باشد.
ملاحظات:
عفونتهاي كانديدايي عموماً مشاهده مي شود.
در بررسي نهايي براي خشكي دهان از رژلب و سوآپ استفاده مي شود اين دو تست بيانگر خشكي مخاطي هستند. دندانهاي قدامي ماگزيلا نشانه اي بر كاهش بزاق مي باشد. (در حالت عادي مخاط و دندانها توسط بزاق خيس و تميز مي شود).
در نشانه دوم يك سوآپ بر روي مخاط باكالي دندانپزشك بايد حركت دهد. مخاط باكال خشك به سوآپ چسبيده و با آن حركت مي كند.
گاهي غدد بزاقي به علت التهاب يانئوپلازم متورم مي شوند. غدد بزاقي اصلي به وسيله لمس بررسي مي‌شوند تا از لحاظ وجود توده هاي سخت و ترشح بزاق ارزيابي گردند.
با دوشيدن مجراي غدد بزاقي طبيعي، بزاق از دهانة آن خارج شده قوام ترشحات نيز بررسي ميشود. بزاق دوشيده شده بايد شفاف، آبدار و زياد باشد.
نقص مزمن غدد بزاقي
بزاق غليظ و كم عفونت باكتريايي غدد بزاقي
در برخي موارد هم آلودگي بزاق ديده مي شود و غدد بزاقي متورم و دردناك هستند.
در صورت مشاهده بزاق كدر همراه با بزرگي غدد بزاقي كشت بزاق توصيه مي شود.
ارزيابي يك توده بزاقي و يا غده بزاقي متورم:
تومورهاي غدد بزاقي معمولاً به صورت يك توده بي علامت در غده بروز مي كند. در تومورهاي خوش خيم كيستها خونريزي و عفونت ممكن است موجب درد شود. جهت بررسي اينگونه ضايعات علاوه بر معاينه باليني، تصويربرداري و بيوپسي نيز توصيه مي گردد.
درمان خشكي دهان:
چهار روش درماني براي افراد مبتلا به خشكي دهان وجود دارد:
۱) درمان پيشگيري كننده
۲) درمان نشانه اي
۳) تحريك موضعي (Local) و يا تاپيكال (Topical)
۴) تحريك سيستميك غدد بزاقي
در صورت وجود بيماريهاي سيستميك درمان بيماري نيز از جمله روشهاي درماني محسوب مي گردد.
۱) درمان پيشگيرانه:
• فلورايد تراپي يكي از روشهاي پيشگيري كننده پوسيدگيهاي دنداني ناشي از خشكي دهان مي باشد. متناسب با شدت بيماري روش و ميزان مصرف فلورايد از روزانه تا هفتگي متفاوت مي باشد.
• بيمار مبتلا بايد از وضعيت بهداشت دهاني خوبي برخوردار بوده و هر چهارهفته توسط دندانپزشك معاينه شود. كاهش فعاليت بزاق ممكن است موجب افزايش رمينراليزاسيون و سرعت نابودي ساختارهاي دنداني شود.
• استفاده از محلولهايي كه موجب رمينراليزاسيون مي شود در چنين اشخاصي مي تواند مفيد باشد.
• عفونتهاي دهاني از جمله كانديدياز در اين بيماران شايع است ودر چنين مواردي داروهاي ضدقارچ بايد مصرف شود.
۲) درمان نشانه اي:
• بهترين درمان نشانه اي نوشيدن آب است.
• انواعي از ژلها و محلولها براي اين بيماران وجود دارد.
• بيماران بايد از خوردن غذاهاي پرادويه، الكل و پرشكر كه به راحتي به مخاط آسيب مي زند دوري كنند.
• مصرف Vit.E و كرمهاي مرطوب كننده نيز توصيه مي شود.
• استفاده از بزاق مصنوعي نيز توصيه مي شود ولي در بيماراني كه هيچ فعاليت بزاقي ندارند چندان مفيد نيست.
تحريك غدد بزاقي:
۱. تحريك موضعي:
• تحريك غدد بزاقي از طريق جويدن و يا چشيدن مواد شيرين و ترش به راحتي انجام مي شود. همراهي اين دو روش در افرادي كه غدد بزاقي نيمه توانا دارند مفيد است.
• تحريك الكتريكي نيز عليرغم عوارض نامساعد خود گاهي اوقات مفيد مي باشد.
يك ولتاژ متوسط در زبان و كام مي تواند موجب تحريك توليد بزاق در افراد مبتلاء به خشكي دهان شود.
۲. تحريك سيستميك:
داروهاي محرك ترشح بزاق متنوعي كشف شده اند كه چهار مورد آنها مفيد و مؤثر و بدون عوارض جانبي شناخته شده اند که عبارتند از :
• برم هگزين Bromhexine
• آنتولتريتيون Anetholetrithione
• پيلو كارپين هيدروكلرايد (HCL) Pilocarpine Hydrochloride
• سويملين HCI (Cevimeline HCI)