بیماری استئوپروز ( استخوان پوکی ) چیست و چگونه درمان می شود ؟

در مراحل اولیه تجزیه استخوان، علامت مشخصی وجود ندارد؛ اما زمانی که به دلیل پوکی استخوان، استخوان ها ضعیف می شوند شما ممکن است علایم و نشانه های زیر را داشته باشید:
•    کمردرد که به دلیل مهره شکسته یا تخریب شده ایجاد می شود
•    کوتاه شدن قد با گذشت زمان
•    خمیده شدن پشت
•    شکستگی استخوانی که بیش از حد معمول رخ می دهد

استخوان های شما در یک حالت بازسازی دائمی قرار دارند؛ یعنی استخوان جدید ساخته می شود و استخوان فرسوده تجزیه می شود. وقتی شما جوان هستید، بدنتان ساخت استخوان جدید را سریع تر از تجزیه استخوان قدیمی انجام می دهد و توده استخوانی شما افزایش می یابد. اکثر افراد تا اواخر دهه ۲۰ عمر خود، حداکثر توده استخوانی خود را کسب می کنند. با افزایش سن، تجزیه توده استخوانی نسبت به ساخت آن با سرعت بیشتری صورت می گیرد.
احتمال ابتلای شما به پوکی استخوان تا حدودی بستگی به این دارد که در دوران جوانی خود چه مقدار توده استخوانی داشته اید. اگر شما حداکثر توده استخوانی را داشته باشید، با افزایش سن، ذخیره استخوانی بیشتری خواهید داشت و احتمال ابتلای شما به پوکی استخوان کمتر می شود.

برخی از عوامل خطرساز برای پوکی استخوان که از کنترل شما خارج هستند شامل موارد زیر هستند:
•    جنسیت : زنان نسبت به مردان بیشتر مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند.
•    سن: با افزایش سن احتمال ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می شود.
•    نژاد : اگر شما نژاد آسیایی و سفیدپوست داشته باشید بیشتر مستعد ابتلاء به پوکی استخوان هستید.
•    سابقه خانوادگی : اگر والدین یا خواهر و برادر شما مبتلا به پوکی استخوان باشند، خطر ابتلاء به این بیماری در شما افزایش می یابد؛ به ویژه اگر شما سابقه خانوادگی شکستگی لگن نیز داشته باشید.
•    اندازه اسکلت بدن: مردان و زنانی که استخوان بندی ریزتری دارند بیشتر در معرض خطر ابتلاء به پوکی استخوان هستند زیرا ممکن است این افراد با افزایش سن، توده استخوانی کمتری کسب کنند.
مقدار هورمون ها
در افرادی که مقدار برخی هورمون ها بیشتر یا کمتر از مقدار طبیعی می باشد، پوکی استخوان بیشتر رخ می دهد. برخی از این هورمون ها شامل موارد زیر می باشد:
•    هورمون های جنسی: کاهش مقدار هورمون استروژن در دوران یائسگی یکی از عوامل افزایش دهنده خطر ابتلاء به پوکی استخوان می باشد. همچنین زنان ممکن است در طول درمان برخی سرطان های خاص، کاهش مقدار استروژن را در بدن خود داشته باشند. مردان با افزایش سن، کاهش تدریجی مقدار هورمون تستوسترون را تجربه می کنند و برخی از درمان های سرطان پروستات در مردان باعث کاهش مقدار تستوسترون می شود. کاهش مقدار هورمون های جنسی باعث تضعیف استخوان ها می شود.
•    بیماری های غده تیروئید : افزایش مقدار هورمون های تیروئید می تواند باعث پوکی استخوان شود. این حالت زمانی می تواند رخ دهد که غده تیروئید شما پرکار باشد یا شما برای درمان کم کاری تیروئید خود مقدار زیادی هورمون تیروئید مصرف کنید.
•    سایر غدد : پرکاری غدد پاراتیروئید و غدد آدرنال( غدد فوق کلیوی) نیز می تواند باعث پوکی استخوان شود.
عوامل تغذیه ای
در افراد با شرایط زیر پوکی استخوان بیشتر رخ می دهد:
•    دریافت کم کلسیم: دریافت اندک کلسیم در طول زندگی نقش عمده ای در ابتلاء به پوکی استخوان دارد. دریافت کم کلسیم می تواند باعث کاهش تراکم استخوانی، تجزیه سریع تر استخوان و افزایش خطر شکستگی های استخوانی گردد.
•    اختلالات غذاخوردن: افرادی که مبتلا به انورکسیا ( بی اشتهایی عصبی ) هستند، بیشتر در معرض ابتلاء به پوکی استخوان هستند. کاهش مصرف غذا باعث کاهش مقدار دریافت کلسیم می شود. در زنان، بی اشتهایی عصبی باعث قطع قاعدگی می شود که این مورد نیز باعث تضعیف استخوان می شود.
•    جراحی دستگاه گوارش : کاهش سایز معده ، بای پس یا حذف بخشی از روده باعث کاهش سطح جذب مواد مغذی از جمله کلسیم می شود.
استروئیدها و سایر داروها
استفاده طولانی مدت از داروهای کوتیکواستروئید مانند پردنیزون و کورتیزون در فرآیند ساخت مجدد استخوان ایجاد تداخل می کند. همچنین داروهایی که برای پیشگیری یا درمان بیماری های زیر استفاده می شوند، می توانند باعث پوکی استخوان شوند:
•    تشنج
•    افسردگی
•    ریفلاکس معده ای
•    سرطان
•    رد پیوند
انتخاب های شیوه زندگی
برخی عادت های نامناسب می توانند خطر ابتلاء به پوکی استخوان را افزایش دهد. برخی از این موارد عبارتند از :
•    شیوه زندگی بی تحرک: افرادی که زمان زیادی را بصورت نشسته سپری می کنند نسبت به افرادی که فعالیت بیشتری دارند، بیشتر در معرض ابتلاء به پوکی استخوان هستند. هر نوع فعالیت ورزشی که باعث تحمل وزن شود برای استخوان های شما مفید خواهد بود اما به نظر می رسد ورزش های پیاده روی، دویدن، پرش، رقص و وزنه برداری به طور خاص برای داشتن استخوان های سالم مفیدتر هستند.
•    مصرف بیش از حد الکل: مصرف دائم بیش از یک drink الکل در روز باعث افزایش ابتلاء به پوکی استخوان می شود که عموماً به این دلیل می باشد که الکل مانع جذب کلسیم در بدن می شود.
•    مصرف دخانیات: تأثیر دقیق مصرف دخانیات در ابتلاء به پوکی استخوان کاملاً مشخص نشده است اما مطالعات صورت گرفته در این زمینه نشان داده است که مصرف دخانیات در تضعیف استخوان ها نقش دارد.

شکستگی استخوان به خصوص در نواحی لگن و ستون فقرات، مهم ترین عارضه پوکی استخوان می باشد. شکستگی لگن اغلب در اثر زمین خوردن و افتادن رخ می دهد و می تواند باعث ازکارافتادگی و حتی مرگ ناشی از عوارض جراحی به ویژه در سالمندان گردد.
در اغلب موارد، حتی اگر شما زمین نخورده باشید شکستگی ستون فقرات می تواند رخ دهد. استخوان هایی که ستون فقرات شما را تشکیل می دهند( مهره ها ) می توانند تا حدی ضعیف شوند که تغییر شکل داده و باعث کمردرد، کوتاه شدن قد و خمیده شدن پشت فرد گردد.

پزشک خانوادگی شما ممکن است اولین پزشکی باشد که انجام آزمایش تراکم استخوان را به شما پیشنهاد کند. اگر نتیجه آزمایش تراکم استخوان غیرطبیعی باشد، پزشکتان ممکن است شما را به یک پزشک متخصص بیماریهای متابولیکی( اندوکرینولوژیست) یا پزشک متخصص بیماریهای مفصل، ماهیچه و استخوان ( روماتولوژیست) ارجاع دهد.
در اینجا اطلاعاتی در اختیارتان قرار می گیرد که به شما کمک می کند برای ملاقات با پزشک آماده شوید و نیز انتظاراتی که شما باید از پزشک خود داشته باشید ارائه می شود.
شما چه اقداماتی می توانید انجام دهید
•    هرکدام از علایمی که دارید و توجه شما را به خود جلب می کند یادداشت کنید. هرچند ممکن است شما هیچ علامتی نداشته باشید.
•    اطلاعات شخصی مهم را ثبت کنید. مانند هرگونه استرس مهم یا تغییرات اساسی اخیر در زندگیتان.
•    لیستی از تمام داروها، ویتامین ها و املاحی که مصرف می کنید یا قبلاً مصرف می کردید، تهیه کنید. این مورد مخصوصاً زمانی مفیدتر خواهد بود که شما نوع و مقدار مکمل های کلسیم و ویتامین D که مصرف می کنید را نیز ثبت کنید، زیرا انواع بسیار مختلفی از این مکمل ها وجود دارد. اگر شما در مورد اطلاعاتی که پزشکتان نیاز دارد مطمئن نیستید می توانید هنگام مراجعه به پزشک، جعبه دارو یا مکملی را که مصرف می کنید به همراه داشته باشید.
•    پرسش هایی را که قصد دارید از پزشک خود سؤال کنید یادداشت کنید.
زمان شما در ملاقات با پزشک محدود می باشد، بنابراین تهیه یک لیست از قبل می تواند به شما کمک کند که بهترین استفاده را از زمان ببرید. به لیست پرسش های شما از مهم ترین سؤال تا کم اهمیت ترین آنها با توجه به زمان پاسخ داده می شود. در مورد پوکی استخوان برخی سؤالات اصلی که لازم است از پزشک خود بپرسید شامل موارد زیر است:
•    آیا نیازی هست من آزمایش غربالگری برای پوکی استخوان را انجام دهم؟
•    برای تأیید تشخیص پوکی استخوان انجام چه آزمایشاتی لازم است؟
•    چه درمان هایی برای این بیماری وجود دارد و شما کدام روش درمانی را پیشنهاد می کنید؟
•    درمان پوکی استخوان چه نوع عوارض جانبی می تواند برای من داشته باشد؟
•    آیا جایگزینی برای مصرف دارو وجود دارد که شما برای من تجویز کنید؟
•    آیا جایگزین هایی برای روش های درمانی اولیه که شما توصیه  می کنید وجود دارد؟
•    من بیماری دیگری نیز دارم. چگونه می توانم به بهترین شکل هردوی این بیماری ها را درمان کنم؟
•    نیازی هست که من محدودیت حرکتی خاصی داشته باشم؟
•    نیازی هست من در رژیم غذایی خود تغییری ایجاد کنم؟
•    نیازی هست مکمل مصرف کنم؟
•    آیا برنامه فیزیوتراپی خاصی وجود دارد که برای من مفید باشد؟
•    برای پیشگیری از زمین خوردن چه اقداماتی باید انجام دهم؟
علاوه بر پرسش هایی که آماده کرده اید تا از پزشک خود سؤال کنید؛ در زمان ملاقات با پزشک اگر موردی را متوجه نشدید می توانید از پزشک خود سؤال کنید.
چه انتظاراتی می توانید از پزشک خود داشته باشید
پزشک شما ممکن است سؤالاتی را از شما بپرسد. برای پاسخگویی به آنها آماده باشید تا زمان بیشتری برای پرسش های خود داشته باشید. پزشک شما ممکن است سؤالات زیر را بپرسد:
•    آیا تا به حال شکستگی استخوان داشته اید؟
•    آیا متوجه کوتاه شدن قدتان شده اید؟
•    رژیم غذایی شما چگونه است؟ آیا فکر می کنید به مقدار کافی کلسیم و ویتامین D دریافت می کنید؟
•    آیا مکمل یا ویتامینی مصرف می کنید؟
•    غالباً چند وقت یکبار ورزش می کنید؟
•    آیا قبلاً بیشتر یا کمتر از این مقدار ورزش می کردید؟
•    آیا در خانواده شما کسی به پوکی استخوان مبتلا هست؟
•    آیا در خانواده شما کسی سابقه شکستگی استخوانی به خصوص شکستگی لگن دارد؟
•    آیا تاکنون عمل جراحی معده یا روده داشته اید؟
•    آیا تاکنون اسهال مزمن داشته اید؟
•    آیا تاکنون از داروهای کوتیکواستروئید (پردنیزون، کورتیزون) به صورت قرص، تزریقی، شیاف یا کرم استفاده کرده اید؟

اگر شما در اوایل دوران یائسگی هستید، چندین ماه متوالی داروی کورتیکواستروئید مصرف کرده اید یا سابقه خانوادگی شکستگی لگن دارید، ممکن است لازم باشد که در مورد پوکی استخوان با پزشک خود صحبت کنید.

تراکم استخوان شما از طریق یک دستگاه قابل اندازه گیری می باشد. این دستگاه از مقادیر کم اشعه ایکس استفاده می کند و نسبت املاح موجود در استخوان های شما را تعیین می کند. در طول انجام این آزمایش بدون درد، شما بر روی یک تخت دراز می کشید و یک اسکنر از بدنتان عبور می کند.  در اغلب موارد، تنها تعدادی از استخوان ها ( معمولاً در ناحیه لگن، مچ دست و ستون فقرات) مورد بررسی قرار می گیرند.

برای مردان و زنان مبتلا به پوکی استخوان، داروهایی که عمدتاً تجویز می شوند بیس فسفونات ها هستند. برخی از این داروها عبارتند از :
•    آلندرونات (Fosamax، Binosto)
•    ریزدرونات (Actonel، Atelvia)
•    ایباندرونات (Boniva)
•    اسید زولدرونیک (Reclast، Zometa)
عوارض جانبی این داروها شامل حالت تهوع، درد شکم، مشکل بلع و خطر التهاب یا زخم مری می باشد. اگر این داروها به درستی مصرف شوند احتمال ایجاد این عوارض جانبی بسیار کم است. اشکال تزریقی فسفونات ها باعث ناراحتی های معده نمی شود و اگر بیمار مشکل پرداخت هزینه این داروها را نداشته باشد فرم تزریقی از مصرف قرص بهتر است؛ زیرا در فرم تزریقی زمان بندی دریافت دارو راحت تر است و می توان تزریق را بصورت سالانه یا ۳ ماه یکبار انجام داد اما در حالت قرص باید بیمار به یاد داشته باشد که بصورت هفتگی یا ماهانه قرص ها را مصرف کند.
مصرف طولانی مدت فسفونات ها می تواند باعث ایجاد یک مشکل نادر گردد که در آن استخوان ران از قسمت میانی آن ترک بر می دارد یا حتی ممکن است بطور کامل بشکند. همچنین مصرف فسفونات ها ممکن است بر استخوان فک نیز مؤثر باشد. تخریب استخوانی( استئونکروز) در استخوان فک یک وضعیت نادر است که اغلب زمانی رخ می دهد که در زمان کشیدن دندان، استخوان فک آسیب دیده باشد. قبل از شروع به مصرف فسفنات ها، باید یک معاینه دندانپزشکی روی دندان های شما انجام گیرد.
درمان های هورمونی
استفاده از هورمون استروژن به ویژه اگر بلافاصله بعد از یائسگی شروع گردد می تواند به حفظ تراکم استخوانی کمک کند اما با این حال درمان استروژنی می تواند باعث افزایش خطر ابتلای زنان به لخته های خونی، سرطان اندومتر رحم و سرطان سینه شده و احتمال بروز بیماری های قلبی را در آنها افزایش دهد.
داروی رالوکسیفن (Evista) برخی خطرات استروژن را ندارد و می تواند مقلد اثرات مفید استروژن بر تراکم استخوانی در زنان بعد از یائسگی باشد. همچنین مصرف این دارو ممکن است خطر ابتلاء به برخی از انواع سرطان سینه را کاهش دهد. گرگرفتگی، عارضه جانبی معمول این دارو می باشد. رالوکسیفن نیز می تواند باعث افزایش خطر تشکیل لخته های خونی گردد.
در مردان، پوکی استخوان می تواند به دلیل کاهش تدریجی مقدار تستوسترون با افزایش سن باشد. درمان جایگزینی تستوسترون می تواند به افزایش تراکم استخوانی کمک کند اما در مطالعاتی که بر روی مردان مبتلا به پوکی استخوان صورت گرفته است، استفاده از داروهای پوکی استخوان اثرات بهتری از دریافت تستوسترون داشته است و توصیه می شود برای درمان پوکی استخوان در مردان به جای تستوسترون، از داروهای پوکی استخوان یا ترکیب داروها و تستوسترون استفاده شود.
داروهای پوکی استخوانی که کمتر متدوال هستند
اگر شما نمی توانید داروها و درمان های متداولی را که برای پوکی استخوان وجود دارد تحمل کنید یا اگر این درمان ها در مورد شما کارایی مناسبی نداشته اند، پزشک شما ممکن است مصرف داروهای زیر را به شما پیشنهاد کند:
•    تری پاراتید (forteo): این داروی قوی مشابه هورمون پاراتیروئید است و رشد استخوان جدید را افزایش میدهد. دریافت این دارو از طریق تزریق زیرپوستی صورت می گیرد. بعد از دو سال استفاده از تری پاراتید، از داروی دیگری برای حفظ رشد استخوان جدید استفاده می شود.
•    دنوزوماب (Prolia) : در مقایسه با فسفونات ها، دنوزوماب مراحل دیگری از فرایند ساخت استخوان را تحت تأثیر قرار می دهد و باعث افزایش مشابه یا حتی بیشتر در تراکم استخوانی می شود. دنوزوماب هر ۶ ماه یکبار بصورت زیرپوستی تزریق می شود. متداول ترین عارضه جانبی این دارو کمردرد و دردعضلانی می باشد.

درمان های خانگی و شیوه زندگی
توصیه های زیر ممکن است به کاهش خطر ابتلاء به پوکی استخوان یا شکستگی استخوان کمک کند :
•    سیگار نکشید: سیگار کشیدن احتمالاً از طریق کاهش مقدار تولید استروژن در بدن زنان و کاهش جذب کلسیم از طریق روده، تحلیل استخوانی را افزایش می دهد.
•     از مصرف بیش از حد الکل اجتناب کنید: مصرف بیش از یک drink الکل در روز می تواند تشکیل استخوان جدید را کاهش داده و توانایی بدن در جذب کلسیم را کمتر کند. همچنین می تواند خطر افتادن و زمین خوردن را افزایش دهد.
•    از زمین خوردن پیشگیری کنید : کفش هایی بپوشید که پاشنه کوتاه داشته باشند و زیره سر و لغزنده نداشته باشند و منزل خود را از نظر محل سیم های برق، فرش ها و سطوح لغزنده که می توانند باعث سرخوردن و زمین خوردن شما شوند، چک کنید. برق اتاق را روشن نگه دارید و مطمئن شوید که می توانید به راحتی و با دید کامل به تخت خواب خود برسید و از آن خارج شوید.

این عقیده که استخوان های شما به اندازه ای قوی نیستند که بتوانید از آنها استفاده کنید می تواند ترسناک باشد. صحبت کردن با افراد دیگری که به پوکی استخوان مبتلا هستند می تواند شما را تشویق کند و برایتان مفید باشد. اگر پزشکتان گروه حمایتی خاصی را در منطقه شما می شناسد، از وی درخواست کنید تا این گروه را به شما معرفی کند یا با بنیاد ملی پوکی استخوان  National Osteoporosis Foundation (NOF) تماس بگیرید تا شما را وارد لیست گروه حمایتی محلی کنند. اگر در منطقه شما گروه حمایتی نباشد، هماهنگ کننده گروه حمایتی NOF میتواند اطلاعات لازم را در اختیار شما قرار دهد.

سه عامل مهمی که برای حفظ سلامت استخوان های شما در طول عمرتان ضروری است عبارتند از :
•    دریافت مقدار کافی کلسیم
•    دریافت مقدار کافی ویتامین D
•    ورزش کردن به صورت منظم
کلسیم
مردان و زنان در سنین ۱۸ تا ۵۰ سالگی روزانه به ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارند. در زنان بعد از ۵۰ سالگی و در مردان بعد از ۷۰ سالگی این نیاز روزانه کلسیم به ۱۲۰۰ میلی گرم می رسد. منابع غنی از کلسیم عبارتند از :
•    لبنیات کم چرب
•    گیاهان با برگ سبز تیره
•    کنسرو ماهی سالمون یا ساردین با استخوان
•    محصولات سویا
•    غلات و آب پرتقال غنی شده با کلسیم
اگر نتوانستید از طریق رژیم غذایی کلسیم مورد نیاز خود را تأمین کنید باید به مصرف مکمل کلسیم توجه کنید اما دریافت بیش از حد کلسیم می تواند باعث مشکلات قلبی و سنگ کلیه گردد. انستیتو پزشکی توصیه می کند که مصرف کلسیم از طریق رژیم غذایی و مکمل در افراد زیر ۵۰ سال نباید بیش از ۲۰۰۰ میلی گرم در روز باشد.
ویتامین D
ویتامین D در بدن برای جذب کلسیم لازم است. بسیاری از افراد از طریق نور خورشید مقدار کافی ویتامین D را دریافت می کنند اما برای کسانی که در منطقه ای با عرض جغرافیایی بالا هستند و یا در آپارتمان زندگی می کنند و در معرض نور خورشید قرار ندارند، یا کسانی که به طور مرتب از ضدآفتاب استفاده می کنند یا حتی کسانی که به خاطر خطر سرطان پوست کاملاً از نور خورشید دوری می کنند، نور خورشید نمی تواند منبع مناسبی برای تأمین ویتامین D مورد نیاز بدنشان باشد.
متخصصین هنوز از مقدار مناسب نیاز روزانه ویتامین D اطمینان ندارند. برای شروع، نیاز روزانه آن ۶۰۰ تا ۸۰۰ واحد بین المللی (IU) برای بزرگسالان از طریق غذا یا مکمل می باشد. البته اگر مقدار ویتامین D خونتان کم باشد، پزشکتان ممکن است مقدار بیشتری را توصیه کند. دریافت روزانه ویتامین D برای نوجوانان و بزرگسالان تا ۴۰۰۰ واحد بدون خطر و بی ضرر می باشد.